Beste Sakeliga-lid en -vriend
Ons kondig met graagte die stigting aan van Sakeliga se Sentrum vir Konstitusionele Dinamika en die aanwysing van professor Koos Malan as die eerste genoot daarvan.
Die aankondiging kom op ’n belangrike tydstip vir Sakeliga se missie. In die dekade wat voorlê, sal ons ’n goeie sake-omgewing moet skep in die aangesig van ongekende vlakke van staatsverval en veelvuldige pogings tot skadelike staatsinmenging. Ons sal moet litigeer soos nog nooit tevore nie, en ons sal instellings moet ontwikkel wat in staat is om onafhanklike ekonomiese aktiwiteit te onderhou. Beide hierdie ondernemings verg diepgaande en onkonvensionele konstitusionele denke.
Die doel van die Sentrum, en genootskappe soos professor Malan s’n, is om kundiges te betrek wat Sakeliga en sakelui kan help om konstitusionele verandering te verstaan en te vorm vir ’n gunstige ekonomiese omgewing in alle gemeenskappe waar ons sake doen. Ons voorsien dat verdere genote mettertyd aangewys sal word om Sakeliga in sulke raadgewende hoedanighede te ondersteun.
Professor Malan sal aan vele van u bekend wees as spreker by Sakeliga-geleenthede oor etlike jare. Hy was ook ’n paar jaar gelede betrokke by die aanbieding van Sakeliga se parlementêre insette in die omstrede kwessie van sogenaamde onteiening sonder vergoeding (lees hier). Minder sigbaar, maar net so belangrik, was die voordeel wat Sakeliga in hierdie tyd geniet het deur informeel te put uit sy insigte oor litigasie en strategie. Ingevolge die genootskap het Sakeliga nou deurlopende toegang tot sy konstitusionele kundigheid en raadgewing, asook sy bystand met die ontwikkeling van die Sentrum as ’n staande eenheid by Sakeliga.
Die Sentrum se aktiwiteite sal insluit:
- Evaluering van die werklike en dinamies veranderende toestand van die konstitusionele bestel in Suid-Afrika, deur teoretiese navorsing en praktiese analise.
- Advisering van Sakeliga en sakelui in ons konstitusionele verantwoordelikheid om die veranderende konstitusionele bestel in Suid-Afrika konstruktief te vorm.
- Die ontwikkeling en bystand van ’n netwerk van regspraktisyns, juriste en litigante om konstitusionele dinamika te verstaan en gunstig te beïnvloed.
’n Dinamies veranderende konstitusionele bestel
Aangesien dit ietwat teen-intuïtief kan wees, is die vooruitsig dat Sakeliga aan ’n veranderende konstitusionele bestel vorm kan help gee iets waaroor ek moet uitbrei. Immers, word daar nie gewoonlik aangeneem dat grondwette formele, vaste dokumente is wat slegs deur politieke meerderhede in ’n parlement verander kan word, onderworpe aan streng prosedurele vereistes nie?
Beskou enkel as geskrewe instrumente, is grondwette inderdaad moeilik om te verander. Tog, terwyl geskrewe wysiging inderdaad die mees sigbare deel van konstitusionele verandering is, is daar meer aan konstitusionalisme as net formele geskrewe grondwette. Regspraak in die howe is miskien die mees voor-die-hand-liggende voorbeeld, maar daar is buite die formele staatstrukture ook alledaagse interpretasie, verskuiwende norme, veranderende magsverhoudings en ekonomiese werklikhede. Die grootste moontlike regsekerheid word bekom deur al hierdie en ander konstitusionele kragte so akkuraat as moontlik te verreken, nie deur sommige eenvoudigheidshalwe buite rekening te laat nie.
Nie net in Suid-Afrika nie, maar oor die hele wêreld verander die werklike verdeling van magte en pligte in ’n samelewing dikwels sonder ’n skriftelike of uitdruklike grondwetwysiging. Dit is aan konstitusionalisme in hierdie praktiese sin dat professor Malan besondere aandag gee. Ingevolge sy ontleding behels die daadwerklike verdeling van magte en pligte in ’n samelewing die werklike konstitusie van daardie samelewing. Hy wys uit hoe nie net staatsorgane nie, maar alle georganiseerde sfere van die samelewing konstitusionele verandering kan beïnvloed, ongeag parlementêre prosedures. Om ’n geheelbeeld van ’n konstitusionele bestel te hê, moet nie slegs die teks van ’n grondwet, wetgewing en regspraak verreken word nie, maar juis ook die alledaagse norme en praktyke wat ooreenkomstig óf in weerwil van amptelike regsdokumente ontluik.
Met so ’n ontleding vind ’n mens wat Suid-Afrika betref dat die daadwerklike konstitusie ook in werklikheid oor die jare min of meer voortdurend ten kwade sowel as ten goede verander het, en dikwels sonder enige uitdruklike wysiging aan die Grondwet self.
By Sakeliga stel ons belang in konstitusionalisme in hierdie praktiese sin. Dit gaan oor ’n scenario waarbinne dit binne die vermoë van georganiseerde besigheid is om ’n konstruktiewe krag in die groter orde te wees. ’n Krag wat sowel met grensverskuiwende hofsake oor regsinterpretasie as met grensverskuiwende praktiese antwoorde op staatsverval aan nuwe konstitusionele werklikhede gestalte gee.
Met die hulp van die Sentrum en sy genote sal ons poog om konstitusionele sake sterker te beïnvloed ten gunste van ’n gunstige sakeomgewing vir alle gemeenskappe waarin ons lede sake doen.
Oor professor Malan
Professor Malan se genootskap kom na ’n invloedryke vyftienjaar loopbaan as professor in publiekreg aan die Universiteit van Pretoria.
- Akademiese en professionele kwalifikasies
Koos Malan is ’n konstitusionele juris en emeritusprofessor in publiekreg. Hy het die grade BA (Pret) BA Hons (Politieke Wetenskap) (Pret) BIuris (Unisa) LLB (Unisa) LLD (Unisa).
- Akademiese en professionele ondervinding
Voordat hy by die akademie aangesluit het, was Koos Malan ’n staatsaanklaer en daarna ’n landdros. Van 1991 tot 1999 was hy ’n dosent in praktiese regsopleiding by Justisiekollege, die opleidingsarm van die Departement van Justisie. Hy het in 2000 by die akademie aangesluit, was vanaf 2007 professor in publiekreg aan die Universiteit van Pretoria en vanaf September 2022 emeritusprofessor.
- Boeke
- Politokrasie: ’n Peiling van die dwanglogika van die territoriale staat en gedagtes vir ’n antwoord daarop (2011) (skakel)
- There is no Supreme Constitution: A Critique of Statist-individualist Constitutionalism (2019) (skakel)
- Studente-inleiding tot die konstitusionele reg (2022) (skakel)
Piet le Roux
Uitvoerende Hoof, Sakeliga