Beide private en openbare sektor korrupsie, hetsy moreel of misdadig, is die gevolg van perverse aansporings. Hierdie aansporings is op hul beurt die gevolg van ‘n politieke filosofie wat dit as, in die beste geval, gepas, en in die ergste geval, noodsaaklik beskou dat beleidsoorwegings (en politieke oorwegings) ‘n sentrale rol in kommersiële en ekonomiese besluitneming moet speel. Dit sal beter wees vir Suid-Afrika om sy fokus na besigheid en weg van politiek af te skuif.
In die Desember 2020/Januarie 2021-uitgawe van Business Brief voer Monde Ndlovu van die Black Management Forum aan dat Suid-Afrikaanse ondernemings nie “die imperatiewe van transformasie” moet ignoreer nie en dat die demokrasie self sal misluk as die regering se BBSEB-beleid misluk. “Ons toekoms is begrawe in, en sal leef deur, BBBEE”, stel Ndlovu voor.
Ndlovu is van mening dat staatskorrupsie nie te wyte is aan die beleid van BBSEB nie, maar eerder dat “hebsug en onetiese gedrag ‘n funksie van menslike karaktertrekke is”. Hy ekwivokeer deur te sê dat daar ook hebsug en ‘n gebrek aan etiek in die private sektor is. Die private sektor ly boonop aan “inherente strukturele rassisme” en neem “‘n minimalistiese benadering tot transformasie” aan.
Wat Ndlovu wel oor reg is, is dat “[e]komiese aktiwiteite die hart van die samelewing is, [en dus] die lewe sinoniem is met ekonomiese aktiwiteite”. Wat hy ongelukkig mis, is dat daar, ten minste in die geval van Suid-Afrika, ‘n binêre keuse is: ons kan politiek kies, of ons kan ekonomiese aktiwiteit kies. Die gemengde ekonomie-model wat ons tot dusver probeer aanneem het, toon dat die politiek voortdurend die ekonomie besmet en soos ons sal sien, lei dit tot korrupsie. Dit is voorsienbaar en verstaanbaar.
Sakeliga, ‘n onafhanklike sakegemeenskap wat toegewy is aan ‘n welvarende ondernemingsomgewing gebaseer op vryemarkte en ‘n gesonde grondwetlike bestel, beywer hom vir minder politiek, meer besigheid.
Een van Sakeliga se belangrikste en suksesvolste mylpale, myns insiens, was die litigasie teen die regulasies wat uitgevaardig is ingevolge die Wet op die Raamwerk vir Voorkeurverkrygingsbeleid, wat toegelaat het dat tenderaars (vooraf) gediskwalifiseer kan word om selfs aan die tenderproses deel te neem, indien hulle nie die regering se rasbeleidsformules nakom nie. Ndlovu verwys na die uitspraak van die Hoogste Hof van Appèl in November 2020, waarin die hof in Sakeliga se guns bevind en die regulasies ongeldig verklaar het.
Een van die hedendaagse aktiviste se mees-opmerklike veldtogte in die Weste is om “geld uit die politiek” te haal. Dit is die wens van aktiviste dat sakelui sal ophou om in lobbywerk met politici betrokke te raak en politici sal ophou om omkoopgeld van sakelui te aanvaar. Dit is ‘n lofwaardige doel waarmee enige iemand kan identifiseer – maar ons moet verder as die slagspreuk kyk.
Sakeliga is weliswaar op baie maniere self ‘n lobbygroep, maar nie in die tipiese sin nie. Sakeliga beywer hom vir markvryheid en ‘n gesonde grondwetlike bestel.
Lobbywerk is, in die geval van Suid-Afrika en gewoonlik in die algemeen (al is dit nie uitsluitlik so nie), ‘n reaktiewe affêre, nie ‘n proaktiewe een nie. Wanneer die regering in die ekonomie begin inmeng – gewoonlik met die beste bedoelings – word lobbywerk aangespoor, aangesien ondernemings die politieke las wat aan hulle opgelê word wil verminder, en in die ergste geval die politieke las wat hul mededingers oplê, wil vererger.
Waar die regering ook al in die ekonomie inmeng, moet ‘n mens lobbywerk verwag, en moontlik as ‘n inherente resultaat, moet ‘n mens korrupsie verwag.
Voordat geld uit die politiek gehaal kan word, moet die politiek uit geld verwyder word. Helaas, baie van dieselfde aktiviste wat die hardste agiteer om geld uit die politiek te kry sal juis teen hierdie voorstel afstuur. Maar dit is naïef om nie te verwag dat ‘n ekonomiese sektor op ‘n minder-as-ideaal manier sal reageer op regulasie nie. Selfs (miskien veral) in kommunistiese state, sal diegene met kommersiële belange nabye verhoudings met die politieke elite koester om guns te wen.
Slegs in ‘n vryemark, waar die regering en die ekonomie uitmekaar gehou word (ideaal heeltemal apart, maar minstens so apart as wat kan wees), kan die verskynsel van geld-in-politiek werklik uit die weg geruim word.
Dit beteken nie noodwendig dat die regering moet ophou om maatskaplike welsyn te bied nie. Alhoewel ek van mening is dat gemeenskapsgebaseerde inisiatiewe baie effektiewer sou wees om armoede te bekamp in die afwesigheid van die regering, is dit beslis moontlik vir die Staat om voort te gaan om belasting in te vorder en dan hulpbronne uit te deel aan behoeftiges. Maar die regering se regulatoriese en politieke las op die ekonomie moet ophou. Dit is inderdaad baie waarskynlik dat die Staat dan nog meer geld vir sy welsynsinisiatiewe sal hê.
Die eerste stap om minder politiek en meer besigheid in Suid-Afrika te bewerkstellig, sal wees dat die regering onmiddellik voorstelle van onteiening van eiendom sonder vergoeding laat vaar. Geen volhoubare investering, hetsy buitelands of binnelands, kan sonder veilige private eiendomsregte plaasvind nie en die rykes wat hul eiendom veilig wil hou, sal gretig omkoopgeld aan politici betaal om te verseker dat dit so bly. Veilige eiendomsreg is in openbare belang.
Die onmiddellike volgende stap is dat die regering met al sy rasgebaseerde openbare beleide moet wegdoen. Die sentrale beplanning van die demografiese samestelling van ‘n onderneming is ver verwyderd van die kernmandaat van ‘n besigheid en dit ondermyn altyd die doeltreffendheid en bydrae daarvan tot die samelewing. Lobbywerk en ‘fronting’ is onvermydelike gevolge van sulke beleide.
Om geld van die politiek te skei is ‘n ideaal waarna ons almal moet streef, maar solank ons toelaat dat ons goeie bedoelings deurlopend politici by handelsake betrek, sal hierdie ideaal onbereikbaar bly. Die skeiding van kerk en Staat is van onskatbare waarde vir die welstand van die moderne samelewing en dit is heel waarskynlik dat die skeiding van ekonomie en Staat hierdie bydrae tot menslike vooruitgang hand-oor-hand sal oorskry.
Martin van Staden is ‘n Regsgenoot by die onafhanklike sakegemeenskap Sakeliga. Hy studeer tans aan ‘n doktorsgraad in regte aan die Universiteit van Pretoria. Vir meer inligting besoek www.martinvanstaden.com.